تارالله

واقعه عظیم عاشورا جدا از هویت مکتبی و تبارتاریخی دین ؛ نشان از تبلور اندیشه فرهنگی و باورهای غنی اجتماعی نظام تمدنی شیعه در طول تاریخ دارد . در این دیدگاه ، عاشورا شامل دو رکن معنایی و ابزاری است . معنای عاشورا همان فرهنگ ناب حسینی است و ابزار انتقال پیام آن ، همان رسانه تبلیغی دین یعنی هیآت حسینی است . سخن از پیام عاشورا مجالی به وسعت تاریخ نظام امامت اهل بیت علیهم السلام می خواهد ، هدف از منظر جامعه شناسی هیآت مذهبی۱ به عنوان رسانه های پرتوان و باورآفرین فرهنگ عاشورایی است . از این رو بازشناسی نظری هویت و ساختار هیات مورد توجه قرار گرفته است.

واقعه عاشورا از حیث فرهنگی ، سیاسی و اجتماعی و به خصوص از منظر هویت دینی ، دارای پیام های متعددی است که تاکنون الهام بخش و الگوساز گفتمان حسینی و مهدوی مکتب شیعه بوده و هست . گفتمان حسینی به تنهایی یک پیام عمیق معرفتی است که عناصر اصلی سازنده آن ، مفاهیم نابی همچون “آزادی ، ایستادگی ، جهاد ، مقاومت و رستگاری” بود ۲. در واقع می توان گفت که قیام حسینی و عاشورا در تاریخ جاودانه و ماندگار شده زیرا شالوده بنیادین آن مفاهیم فوق بوده که تجمیع آن در یک حرکت الهی – انسانی در یک واحد مکانی و زمانی تاریخ اجتماعی یگانه بوده است و ثانیا همواره ابزارهای مستحکم و منسجم مردمی در انتقال این پیام به مردمان برهه های مختلف تاریخی با قدرت تمام و به عنوان ستون های رسانه ای فرهنگ اجتماعی شیعه ، وجود داشته است . از این رو پایداری و ثبات موضوعی حرکت عاشورا مرهون اهداف والای قیام حسینی ( از حیث ارزشمندی ) و تلاش های فرهنگی و رسانه ای مردم در قالب آیین ها و مراسمات عزاداری است .

برای دریافت این مساله که اساسا چرا هیات حسینی یک ابزار قدرتمند ارتباطی و رسانه پایدار مکتب شیعه برای انتقال ارزش های اساسی دین در طول تاریخ است ، باید ابتدا ترسیمی از ساختار ، اهداف و الگوهای عملکردی آن داشته باشیم و آنگاه ضمن بازشناسی آسیب ها و تهدیدهای فرهنگی و سیاسی موجود ، نسبت به شناخت فرصت های رسانه ای و اجتماعی حرکت های مردمی عزای حسینی اقدام نماییم . مطالعه و بررسی ساختار هیآت حسینی به پژوهشگران فرهنگی می گوید ؛ وجه غالب ” مردمی بودن و استقلال دینی” یکی از مهمترین ویژگی های آنها بوده که همواره با تغییر دولت ها و نظام های سیاسی در بطور مثال سرزمین ایران ، خود را حفظ نموده و ادامه حیات داده است۳ . بنابراین می توان گفت که هیآت حسینی بیش از آن که متاثر از سیاست دولت ها باشد ، نظام یافته از سوی مردم و تحت هدایت و حمایت اندیشگی و مبنایی گفتمان و فرهنگ شیعه بوده است . این مساله آنجا اهمیت می یابد که از خود می پرسیم چرا تاریخ دگرگونی های فراوانی داشته اما هیچگاه بساط سوگواری عاشورایی تعطیل نشده و بلکه هر زمان از پی زمان دیگر پر شکوه تر ادامه طریق داشته است . یکی دیگر از یافته های پژوهش دینی در این زمینه به مساله اهداف و کارکردهای هیآت مذهبی بر می گردد . از آن رو که حرکت حسینی در کنار ماهیت فرهنگی ، یک روی سیاسی و اجتماعی نیز دارد که مبانی ” ظلم ستیزی و ایستادگی “آن مورد اشاره قرار گرفت ، هیآت مذهبی و آیین های سوگواری اباعبدالله حسین (ع) در طول تاریخ با الگوبرداری از آن ، زمینه ساز پیدایش و “موج بیداری سیاسی و فرهنگی “و آغازگر حرکت های اجتماعی مردمی و انقلابی بوده است ۴. بطور مثال این هیآت حسینی بودند که با تکیه بر اندیشه ها و باورهای ناب عاشورایی و با رهبری حضرت امام خمینی(ره) و مرجعیت شیعه ، انقلاب اسلامی عظیمی آفریدند که بنیان حکومت طاغوت پهلوی را برانداخت و سرنگون نمود . همین گونه است موج بیداری اسلامی مردم مسلمان بحرین ، عراق ، لبنان ، شرق عربستان و اخیرا یمن و همچنین سایر ملت های مبارز منطقه و جهان اسلام

گفتیم که قیام حسینی در طول تاریخ ماندگار شده و علاوه بر پیام عظیم عاشورا ، این هیآت مذهبی بودند که به مثابه رسانه های تبلیغ دین ، این پیام را به نحوی مطلوب به اقشار مختلف مردم در برهه های تاریخی و در نقاط مختلف سرزمینی ارسال و انتقال نمودند . اما ماندگاری این پیام ، وظایفی را می طلبد که اهتمام به آن موجب جلوگیری از برخی سوء استفاده و انحرافات دینی خواهد شد . اثربخشی این پیام و برانگیختگی فرهنگی ناشی از آن همواره تهدید برای دشمنان اسلام بوده از آن رو جملگی تلاش دارند تا با لطایف الحیلی از برد تاثیرات آن کاسته و احیانا به نفع خود وارونه و یا واژگون سازند . برای شناخت فرصت های پیش رو برای اثربخشی بهتر ابزار رسانه ای هیآت برای انتقال فرهنگ ، نظام ارزشی و هویت دینی مکتب اهل بیت علیهم السلام باید برخی از آسیب های موجود را مورد بررسی مجدد قرار داد . یکی از ویژگی های حفاظت از اصالت ساختاری و هویتی هیآت حسینی ، پیوند عمیق نهاد روحانیت به عنوان ستون اصلی هدایت حسینی با تکایا ، حسینیه و هیآت سوگواری شیعه است . بواقع حضور موثر روحانیت علاوه بر ارتقای غنای محتوایی فرهنگ دینی و ارائه دقیق پیام و واقعیت های عاشورا و قیام امام حسین (ع) به مردم ، همواره مانع بزرگی در راه دگرگونی ارزشی مراسم های آیینی عزای سید و سالار شهیدان(ع) بوده و تغییر ماهیتی و نهایتا تحریف و انحراف آن از سوی دشمنان دین بوده است . اما اخیرا در اندک مواردی تلاش دشمن در ایجاد هیآتی مستقل و بدون حضور ناظران دینی روحانی در آن ها مشهود است که عموم عزاداران حسینی و متولیان برگزاری مراسمات عزاداری باید به آن توجهی جدی داشته باشند که عدم تمرکز بر آن ، زمینه ساز بسیاری از مشکلات خواهد بود . مساله دیگر که باید توجه جدی به آن نمود جلوگیری از تغییر شکل ماهوی هیآت حسینی از قالبی انقلابی و مبارز به هیآت هایی نمایشی ، سکولار و غیر انقلابی است . متاسفانه با تبلغیات سوء رسانه ای دشمنان ، این روزها برخی از تجمعات دینی رخ نموده که متاسفانه با صراحت تمام خود را غیر انقلابی ، مستقل (!) و به ظاهر خود را مذهبی تر (!) می نامند . جالب آن جاست که برخی از دست اندرکاران این هیآت خود را در حالی با این عناوین معرفی می کنند که توجه ندارند که ” اساسا قیام حسینی یک حرکت انقلابی و سیاسی برای آموزش ولایت پذیری و تبیین اصول اصلی مکتب شیعه یعنی امامت و مقاومت بوده است” ۵. این هیآت که البته تعداد آن ها بسیار اندک و محدود است ( اما در معرض خطر گسترش ) احتمالا به صورت ناآگاهانه از سوی برخی نیز تغذیه مالی و فکری می شوند۶ . در حوزه آسیب شناسی هیآت مذهبی باید اشاره ای هم به بحث آیین ها سوگواری و چگونگی انتقال پیام عاشورا و در آخر نحوه عزاداری مومنان در عزاداری حضرت اباعبدالله (ع) داشت . بی شک ، به دلیل استقبال و موج گسترده اقبال عمومی و به خصوص جوانان مخلص و شیفتگی روزافزون اعضای جامعه به حضور فعال در مراسم عزاداری حسینی و خواست عمومی بر غنا و کیفیت مراسم سوگواری ، برخی از شکل های عزاداری به نحوی تبلیغ می شود که موجب وهن شیعه و سوء استفاده دشمنان در رسانه های بیگانه می شود . در این رابطه باید دانست که حفظ ماهیت ناب گفتمانی عاشورا به مراتب مهمتر از شکل و نحوه عزاداری مردم پسند است . در این راه حفظ شئونات حسینی و حرمت های شیعی مساله مهمی است که عزاداران و به خصوص جامعه مداحان و متولیان هیآت مذهبی باید بیش از پیش به آن توجه داشته باشند . بویژه که امروز رسانه های تبلیغی دینی به واسطه اثرگذاری افزون خود در جلب محبت قلوب مشتاقان دین ، مانند خاری در چشمان معاندان شده است